Het karakter van de democratie
In de loop van de laatste eeuwen heeft de individualisering van de mens zich steeds verder ontwikkeld. Dit is de resultante van een eeuwenlange evolutie van emancipatie van het individu. De mensen verdragen steeds minder bevoogding, meer en meer hoort men de mensen zeggen: “Niemand moet mij vertellen wat ik belangrijk of onbelangrijk, goed of slecht, waar of onwaar acht te vinden. Dat bepaal ik zelf”. Dit is de soevereiniteit van het individu, de mens streeft naar zelfbeschikking, autonomie en aanvaardt geen autoriteit meer boven zich.
Deze evolutie is noodzakelijk om de zelfontplooiing tot vrije zelfstandige mensen mogelijk te maken. Men kan deze wetmatige tendens in onze samenleving niet over het hoofd zien, negeren of minimaliseren, laat staan onderdrukken, zonder dat dit onherroepelijk leidt tot intermenselijke spanningen en sociale problemen. De heilzame individualisering heeft echter als schaduwkant een toenemend egoïsme en een groeiende eenzaamheid. De ‘ontvoogde’ mens voelt zich steeds minder ingebed in en gedragen door de vroegere streek-, dorps- en familieverbanden.
In het werkelijke leven kunnen we echter niet zonder onze medemensen, zonder hen gaat ieder individu ten onder. We staan dus voor een paradox: de individuele autonome soevereine mens – die zich niets laat zeggen – moet willens nillens samenleven met zijn eveneens autonome soevereine medemensen: Hoe kunnen nu “hoogst geïndividualiseerde” mensen toch samenleven zonder een autoriteit die boven hen staat?
Wie vrije samenlevingen wil, ontkomt er niet aan het andere individu te erkennen. Want waar het individu geacht wordt zichzelf te bepalen, is er niets anders. Geen algemeen bindend sociaal cement. Geen draagvlak dat voor iedereen bindend is. Alleen individuen. Dus wat blijft er over als het sociale leven zich onder deze omstandigheden moet ontwikkelen?
De enige manier waarop het kan en zal werken is als de betrokkenen elkaar waarnemen en herkennen in hun individualiteit en hieruit iets creëren.
Dit kan alleen in gesprek en overleg tussen individuen die elkaars soevereiniteit erkennen en respecteren. Hier kan het wederzijdse vertrouwen ontstaan dat nodig is, dat in de plaats komt van de vroegere streek-, dorps- en familieverbanden.
Het werkelijke wederzijds belang – het diepe bewustzijn van elkaars bestaan en intenties – zal het ego-centrische kader moeten overstijgen. Tegelijkertijd moet het leiden tot een sociaal duurzame vorm van wederkerigheid. Want zodra er verschillen ontstaan, kunnen we niet langer vertrouwen op algemeen geldende regels, collectieve structuren of gehoorzaamheid aan macht.
In plaats daarvan zullen zich gemeenschappen vormen waarin vertrouwen niet voortkomt uit systemen, maar uit wederzijdse erkenning – mens tot mens. Daarin ligt de werkelijke kracht. Dit is de ware tegenpool van de "oorlog van allen tegen allen" die zich steeds nadrukkelijker manifesteert. Wie zich niet ethisch individualiseert, wordt daarin meegetrokken, richting chaos en vervreemding.
We zien het overal om ons heen: culturele egoïsmen, partijbelangen, economische zelfzucht, nationale fixaties – de opsomming lijkt eindeloos. De enige weg vooruit is het ontwikkelen van een verfijnde, diepe wederzijdse waarneming: een begrip dat doordringt tot de wil van de ander. Alleen daarin ligt de toekomst.
In een democratie zal een (grote) groep van mensen zich verzamelen tot een nieuw middenveld (een comité) dat een probleem gaat aanpakken…Iedereen die door dat probleem wordt geraakt of geïnteresseerd is kan meedoen.
Zij maken afspraken over hoe ze het gaan oplossen en hoe ze hierin met elkaar omgaan, “hoe behandel ik mijn medemens zoals ook ik behandeld wil worden.”
Het wederzijds erkennen en respecteren van elkaars soevereiniteit is nodig omdat anders de zelfbeschikking van de ander in het gedrang komt. Anders gezegd: hier geldt het principe van gelijkheid: elk mens is een denkend, argumenterend wezen dat tot redelijkheid in staat is. Ieder individu heeft een vrije en gelijke stem in de besluitvorming. Er wordt beslist bij meerderheid van stemmen. De alzo geformaliseerde afspraken worden dan rechtsregels of wetten.
In het maatschappelijke besluitvormingsproces representeren alle mensen zichzelf omdat er geen enkele autoriteit boven hen staat. Soevereiniteit laat zich niet vertegenwoordigen (Jean-Jacques Rouseau), hier geldt dus het principe van de zelfrepresentatie. Dit garandeert dat de gemeenschap van mensen zichzelf bestuurt, ieder individu kan via een vrije en gelijke stem mee vormgeven aan de samenleving.
Mee vormgeven aan de samenleving is een permanente uitnodiging aan de ‘burgers’ om mee te doen, om samen met de anderen, de gemeenschap op te bouwen. Er is in principe geen onderscheid tussen ‘bestuurders’ en ‘bestuurden’. Diegenen die de gevolgen van een beslissing of regelgeving moeten dragen moeten kunnen meebeslissen, zo niet wordt er over hun hoofden heen beslist, wat neerkomt op bevoogding.
Dit is nu het karakter van democratie: volksbestuur, de mensen besturen zichzelf. Hierbij ligt de verantwoordelijkheid bij ons allemaal. Je eigen voogd kiezen heeft niets te maken met democratie, waar ook ter wereld.
Democratische besluitvorming dient het zelfbestuur van een gemeenschap maximaal te realiseren en geeft individuele burgers voldoende macht en controle over hun leven om zich te beschermen tegen heerschappij.
De praktische uitwerking, de concretisering van democratie moet hier maximaal naar toe werken. Anders kan men bezwaarlijk van democratie spreken.
Wat is democratie niet?
Alle bestuursvormen die de zelfbeschikking van het individu in de gemeenschap niet vooropstellen:
• Particratie
In de landen die zich democratisch noemen bestaat de democratie in het kunnen verkiezen van vertegenwoordigers in het parlement of in de regering. Dit wordt de representatieve democratie genoemd. De “verkiesbare” kandidaten worden door de politieke partijen naar voor geschoven. Vooral in België zien we dan dat deze verkozenen volledig handelen volgens de partijdoctrine. Dit komt neer op het kiezen van een partijvoogdij, wat niets met democratie te maken heeft. De kans dat burgers, en al zeker ‘de mondige burgers’, zich hierbij niet of amper gerepresenteerd voelen, is groot en reëel. Als democratie uitsluitend bestaat uit indirecte representatie, dan bouw je frustraties op.
• Dictatuur, autocratie
Dat hier al helemaal geen sprake is van “zelfbestuur” hoeft geen betoog.
• Oligarchie en Plutocratie
Deze twee staatsvormen overlappen elkaar maar het komt erop neer dat de macht in handen is van een kleine groep mensen, meestal behorend tot de rijkste klasse. De politici aan de macht dienen alleen de belangen van een elite. Het zelfbestuur van de mensen op basis van gelijkheid is er dus ook volledig afwezig.
• Technocratie
Technocratie is een organisatorisch systeem, waarbij beleidsmakers beslissen aan de hand van adviezen van deskundigen op deelterreinen. Wetenschappelijke besluitvorming zou beter zijn dan politieke besluitvorming omdat de politieke besluitvorming te veel op deelbelangen gebaseerd zou zijn, en daardoor niet geheel rationeel. Deze bestuursvorm gaat volledig voorbij aan het rechtvaardigheidsgevoel en de morele waarden die bij de mensen leven. Je zou het de ‘dictatuur van de wetenschap’ kunnen noemen...
De dood van de democratie
Niets is beter in de wereld dan democratie. Maar democratie in haar huidige vorm, de louter “representatieve” democratie leidt op de lange termijn altijd tot een vorm van autocratie of dictatuur. Dat is haar inherente logica.
In een kapitalistisch systeem, is alles te koop—dat is nu eenmaal hoe het werkt. Daarom is ook de democratie met politieke partijen in een kapitalistisch systeem te koop. Voor de recente verkiezingen in de Verenigde Staten werden miljarden dollars geïnvesteerd. Alleen al de twee presidentskandidaten gaven samen meer dan twee miljard dollar uit om de massa te overspoelen met simplistische slogans. Laten we eerlijk zijn: partijgebonden democratie en geld zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Geen geld, geen democratie? Is alles te koop? Maar in een ideale wereld zou geld toch geen rol mogen spelen in een democratisch proces… of wel?
Als je dit tot het einde doordenkt, kom je tot de volgende conclusie: De huidige, op partijen gebaseerde, democratie bevordert corruptie, creëert in feite een door en door corrupt systeem. En uiteindelijk wordt het zo corrupt dat er gigantische sommen geld moeten worden uitgegeven om de mensen voortdurend gerust te stellen, om de mensen voortdurend uit te leggen dat ze in een ‘democratie’ leven, hoewel zelfs het meest oppervlakkige onderzoek het tegendeel bewijst. Wat wordt bereikt door concentratie van macht in plaats van de verdeling ervan, is de eliminatie van individueel initiatief en zelfgegenereerde autoriteit, die soevereiniteit betekent Maar de macht van de media, de macht van het hersenspoelen, de macht van de macht zijn sterker dan alle waarheid. De waarheid is verboden. Wie durft zo'n systeem aan te vechten?
Bovendien zijn de partijen organisaties, instellingen, instituten. Alleen individuele mensen hebben een geweten, instellingen en instituten hebben geen geweten.
Elk jaar worden wereldwijd enquêtes gehouden om te achterhalen in welke landen mensen het gelukkigst zijn, waar de politiek het meest geloofwaardig is, waar de democratie bloeit en waar ze afbrokkelt. Dit soort vragen geven—zij het indirect—aan waar de democratie nog leeft en waar ze al morsdood is. Verrassend genoeg blijken de landen met de sterkste democratische signalen altijd (altijd!) kleine landen te zijn.
Kleine landen! Hoe zou dat komen?
Het lijkt bijna een natuurwet: zodra een samenleving een bepaalde omvang bereikt, wordt democratie op de lange termijn onhoudbaar. Daarom bestaat er vandaag de dag geen echte democratie in landen als de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Frankrijk of Duitsland. Ze kunnen daar doen wat ze willen, en hoewel de wens naar democratie groot is, blijft het een illusie. Toch herhalen de media dagelijks met trots: "Wij zijn een democratie... wij zijn een democratie…"
Een levende democratie in de praktijk.
Een echte democratie waar soevereine burgers, op basis van gelijkheid, onder elkaar afspraken maken zal altijd van onderuit ontstaan. Immers de mensen moeten zelf hun samenleving vormgeven en dit is een permanente uitnodiging aan de ‘burgers’ om mee te doen, om samen met de anderen, de gemeenschap op te bouwen.
Praktisch betekent dit dat de kiem van democratie gelegd wordt in de wijk, het dorp waar het gesprek, het overleg spontaan en “bijna vanzelfsprekend” kan ontstaan. Want zoals gezegd zullen zich gemeenschappen vormen waarin vertrouwen niet voortkomt uit systemen, maar uit wederzijdse erkenning – mens tot mens. Dit kan alleen in (relatief) kleine gemeenschappen. Een democratie die niet bottom-up ontstaat en groeit zal altijd het karakter hebben van bevoogding. Beslissingen worden dan over de hoofden van de mensen genomen.
In Zwitserland, het meest democratische land op het Europese continent, hebben de dorpen (Gemeinde) een hoge autonomie. De burgers beslissen maximaal lokaal en wat het gemeentelijke niveau overstijgt wordt beslist op niveau van de kantons. En wat het kantonnale overstijgt wordt op federaal niveau beslist. Op al deze niveaus hebben de burgers de – grondwettelijke – mogelijkheid om via referenda te beslissen.
De democratie is levendiger dan we denken als we de “Democratie” correct toepassen en bindende referenda op volksinitiatief, zowel op lokaal als op nationaal vlak, mogelijk maken.
Als blijkt dat de mensen via referenda daadwerkelijk de vormgeving van hun gemeenschap zelf kunnen bepalen, zal het democratisch bewustzijn in brede lagen van de bevolking groeien en sterker worden. De mensen zullen meer en meer actief deelnemen aan het beleid en de smaak van actief burgerschap te pakken krijgen.
Beste medeburger, doe met ons mee en teken de petitie om de Belgische Grondwet aan te passen om bindende referenda in ons land mogelijk te maken.
Grondwetswijziging voor invoeren van bindende referenda
https://dekamer.mijnopinie.belgium.be/initiatives/i-988?locale=nl
Sluit u aan bij Meer Democratie vzw en steun ons om ons land democratischer te maken. Onze acties zijn alleen mogelijk door mensen als u. Meer Democratie krijgt geen subsidie en de meeste private fondsen sluiten politieke doelstellingen uit. Help ons nog sterker te staan en word Vriend voor een maandbedrag dat u zelf kiest. Daarmee zorgt u dat we snel kunnen handelen en acties op langere termijn kunnen plannen. Maar ook met een eenmalige donatie helpt u onze acties vooruit!