Hoe zou dat komen? Moeten we niet eerder de fundamenteel existentiële vraag stellen of het huidige politieke bedrijf dat gemeenlijk “democratisch” wordt genoemd wel effectief een democratie is?
Het begrip “democratie” is sterk uitgehold. Veel regeringen noemen zich “democratisch” omdat zij zijn samengesteld uit zogenaamd “verkozen” vertegenwoordigers van het volk. Maar is dat wel zo?
Vandaag worden parlementen in de praktijk niet door burgers samengesteld, maar door partijbesturen. Burgers hebben geen zeggenschap over de samenstelling van de lijsten en kunnen niet stemmen op kandidaten uit andere kiesdistricten. In het parlement zetelen dus in de eerste plaats partijvertegenwoordigers, geen echte volksvertegenwoordigers.
Ons leven wordt gestuurd door wetten die worden gemaakt door een kleine groep mensen die zich “volksvertegenwoordigers” noemt, maar van wie het stemgedrag in het parlement rechtstreeks wordt gecontroleerd door de partijhoofdkwartieren, niet door de burgers die zij zouden moeten vertegenwoordigen. Wij worden verplicht om, binnen dit systeem, personen aan te duiden die ons zogenaamd “vertegenwoordigen”, terwijl ons tegelijk wordt verboden om – buiten deze dwangmandatering om – rechtstreeks de wetten in te voeren die wij werkelijk wensen. In werkelijkheid leven we dus in een particratie, niet in een democratie.
We zijn gevangenen van de partijen: om de vijf jaar mogen we enkel onze eigen cipiers kiezen. Dit systeem van politieke besluitvorming heet officieel “democratie”, maar maakt het mogelijk om op grote schaal wetten in te voeren die lijnrecht ingaan tegen de wil van de bevolking. Na de installatie van het parlement kunnen burgers het beleid op geen enkele manier nog bijsturen of zelf wetgevende initiatieven nemen.
Deze manier van politiek bedrijven vergroot meer en meer de kloof tussen de burger en de politici; als de mensen wetten of besluiten als onrechtvaardig of disproportioneel ervaren, rest hun alleen nog betogen, protesteren en staken.
Wanneer kunnen we over democratie spreken en wanneer niet, of wanneer wordt ze bedreigd. Als de democratie ziek is, wat is dan de remedie?
Wat is democratie?
Het begrip “democratie “ is voor de meeste mensen onduidelijk. Het woord democratie stamt uit het Grieks “demos” = volk en “kratein” = heersen. Dit betekent dus letterlijk “volksheerschappij”. Dit houdt in dat geen instantie, leider of vreemde macht boven de bevolking staat - dit is de verzameling van burgers. De democratie is een bestuursvorm waarin de wil van de mensen de bron is van legitieme machtsuitoefening. Alle leden van onze gemeenschap kunnen, als individu en als burger, meebouwen aan onze samenleving door onderling rechtsregels of wetten af te spreken. Dat is waar democratie voor staat. De mensen vertegenwoordigen zichzelf in de politieke besluitvorming, in een echte democratie is er geen macht of autoriteit boven de burgers. Dit blijkt, eigenaardig genoeg, een revolutionaire gedachte. Het basisbeginsel van democratie kan niet langer de louter indirecte representatie zijn. De kans dat burgers, en al zeker ‘de mondige burgers’, zich niet of amper gerepresenteerd voelen, is groot en reëel. Als democratie uitsluitend bestaat uit indirecte representatie via partijen, dan bouw je frustraties op. Het startpunt van onze democratie –en dus ook van onze politieke instellingen– dient de representatie te zijn waarbij je jezelf vertegenwoordigt: de zelfrepresentatie. In een moderne democratie hoort het te zijn dat het volk besluiten neemt over het bestuur van het land door middel van directe democratische besluiten.
De Nederlandse auteur Eva Rovers pleit in haar boek Waarom we de politiek niet alleen aan politici kunnen overlaten voor de installatie van een geloot burgerparlement naast de verkozen parlementen. Ze hoopt dat echte nationale burgerparlementen tot nieuwe inzichten zullen leiden van “mensen die niet vastzitten aan een partijprogramma en niet de volgende verkiezingen hoeven te winnen”. Maar de vraag blijft in hoeverre een gelote derde kamer de democratische injectie is die beleidsmakers nodig hebben om “geloofwaardige antwoorden te formuleren.”
Een ware democratie echter is die samenlevingsvorm waarin de burgers om praktische redenen weliswaar niet alles zelf beslissen, maar daar wel steeds het laatste woord in kunnen hebben. Deze vorm, ‘directe democratie’ genoemd, is eigenlijk democratie tout court.
Het wezen van democratie
In de huidige tijd is de individualisering van de mens reeds ver gevorderd, de mensen streven naar zelfbeschikking en autonomie, ze aanvaarden steeds minder een autoriteit boven zich. Op politiek vlak betekent dit “zelfrepresentatie” in het politieke besluitvormingsproces.
Democratie is het maatschappelijke gesprek waarin we als gelijkwaardige burgers afspraken maken over hoe we met elkaar omgaan en welke wetten we willen in een staat waar het goed is om te leven, dit is de rechtsstaat. Hier worden de verhoudingen van mens tot mens geregeld en dit belangt dus ieder individu aan. Deze regeling resulteert in wetten.
De diepe behoefte om als mens tegemoet getreden te worden kan in het maatschappelijke gesprek en de daaruit voortvloeiende afspraken en regelgeving haar antwoord vinden. Voorbij alles wat ons als individu kleurt en kenmerkt ligt ons diepere mens-zijn, dat we ook in alle andere mensen kunnen herkennen. Wat komt de mens toe louter op basis van zijn mens-zijn? Hoe wil ik dat de andere mens, krachtens zijn mens-zijn, behandeld wordt – zoals ook ikzelf? Daar liggen de diepere vragen van een rechtvaardige samenleving.
Democratie: het “hart” van de samenleving
Hier wordt ons rechtvaardigheidsgevoel aangesproken en dit zegt: iedereen is gelijk voor de wet. Opdat iedereen gelijk voor de wet zou kunnen zijn, moet ook iedereen op gelijke wijze kunnen deelnemen aan de productie van wetten – en niet alleen gelijk zijn in het gehoorzamen eraan. In een rechtvaardige samenleving, kunnen diegenen die de gevolgen van een beslissing moeten dragen logischerwijs ook mee beslissen. Gelijkheid in het maken van de wet wordt gerealiseerd door een democratie waarin voor ieder individu een gelijke vrije stem wordt gegarandeerd, ook in de wetsproductie. Deze wetten worden dan de weerspiegeling van ons rechtvaardigheidsgevoel.
Democratie in de praktijk
Het is het huidige particratische systeem zelf als dusdanig dat onze democratie (= zelfbestuur van de burgers), niet alleen bedreigt, maar onmogelijk maakt. Dit systeem druist in tegen de kernbeginselen van de democratie - de particratie op zich zou overwonnen moeten worden.
In de praktijk betekent democratie dus dat de burgers de mogelijkheid moeten hebben om via zelf ingediende/opgestelde wetsvoorstellen te bepalen hoe ze hun samenleving vorm willen geven. Dit kan in een directe democratie met een al of niet geloot parlement en referenda op burgerinitiatief. De burgers zelf kunnen (naast het parlement) wetsontwerpen indienen en door het parlement of via referenda laten goed- of afkeuren. Ze hoeven dan niet te “kiezen” voor één of andere partij of politicus maar gaan zelf stemmen over wetten of besluiten. Dan groeit het geloof in de democratie omdat de mensen ervaren dat zij het zelf voor het zeggen hebben en hun stem er wèl toe doet.
In een echte democratie hebben wij burgers allemaal het laatste woord via referenda op burgerinitiatief. Er is dan geen “overheid” want de burgers beslissen zelf. De echte “verantwoording” bestaat er in dat deze burgers zelf de gevolgen van hun eigen beslissingen moeten dragen. Zij zullen dus zorgvuldiger afwegen en rechtvaardigere beslissingen nemen.
Het referendum
Het referendum op volksinitiatief staat in schril contrast met een "volksraadpleging", ook wel “plebisciet” genoemd. Zo een volksraadpleging wordt vaak - ook door academici – verkeerdelijk een referendum genoemd. Zo zijn Brexit en aanverwante volksraadplegingen geen referenda maar plebiscieten: nep-referenda die door politici van bovenaf zijn uitgeschreven om hun eigen doelstellingen te dienen. Terwijl plebiscieten tools zijn voor politici om burgers te manipuleren, is de werking van echte referenda juist omgekeerd: hiermee kunnen de burgers politici corrigeren als hun beslissingen als onrechtvaardig worden ervaren.
Waarom Directe Democratie?
Een onderzoek, bij meer dan 6.500 Belgen, van politicoloog Jean-Benoît Pilet (Université Libre de Bruxelles) en zijn collega’s toont aan dat de burger niet meer tevreden is met een beetje meer ethiek, transparantie of efficiëntie. Kiezers eisen grondige hervormingen en meer inspraak. De vraag naar politieke vernieuwing is groot. Groter dan ooit, stelden ze vast (De Standaard - 19/12/2019) Dit onderzoek wees uit dat meer dan 70% van de Belgen bindende referenda willen over belangrijke kwesties.
Wanneer de burgers naast het parlement zelf wetsontwerpen kunnen indienen en die door het parlement of via referenda laten goed- of afkeuren, wordt rekening gehouden met alle lagen van de bevolking. Iedere burger, uit gelijk welke laag dan ook, heeft zo de mogelijkheid om via een gegarandeerd vrije en gelijke stem deel te nemen aan de wetsproductie. Zowel door hierin initiatieven te kunnen nemen als door erover te stemmen.
Democratie kan de samenleving rechtvaardig(er) maken
Vandaag wordt “onze democratie” echter zwaar overheerst door economische belangen. De lobbymachines van multinationals beïnvloeden onze samenleving door o.a. de nationale (fiscale) wetgeving en mediaberichtgeving naar hun hand te zetten via slimme beïnvloedingstechnieken – tot omkoping toe. Dit is grensoverschrijdend gedrag van ‘het grote kapitaal’, dat het gelijkheidsprincipe behoorlijk schendt. De waakhondfunctie van het volk en een echt feedbacksysteem ontbreekt dan ook totaal. De bevolking ervaart onrechtvaardigheden en wil ze rechtzetten, maar wat kan ze doen in het huidige systeem? Protesteren, betogen en staken (v.b. gele hesjes). Tegen wie? Tegen hun eigen regering! Dit is toch een teken dat de eigen regering wordt ervaren als een “vreemde macht”. In een echte democratie hebben de burgers de mogelijkheid om via bindende referenda zelf hun zaken op orde te stellen en moet er niet gesmeekt, geprotesteerd of betoogd worden tegen een zogenaamde “overheid”.
Wanneer de burgers hun samenleving, via bindende referenda, zelf kunnen vormgeven zal het democratische bewustzijn van de bevolking groeien en krachtiger worden. Het huidige “wantrouwen” tegenover “de politiek” verdwijnt dan want de burgers besturen zichzelf.
Overweging
Het gaat hier niet om een democratie die een ‘hemel op aarde’ belooft, er is geen sprake van enig veelbelovend (partij) programma en al helemaal niet van een ideologie. Een democratie is ook nooit “af”, het is een steeds evoluerend proces. Een ware democratie biedt de basis die de verzameling van burgers in staat stelt om maatschappelijke structuren te creëren die de best mogelijke zijn zowel voor de individuele mens, als voor de samenleving als geheel.
Wat staat er ons te doen?
De particratie doorbreken!
De democratie is levendiger dan we denken als we de “Democratie” correct toepassen en bindende referenda op volksinitiatief zowel op lokaal als op nationaal vlak mogelijk maken.
Als blijkt dat de mensen via referenda daadwerkelijk de vormgeving van hun gemeenschap zelf kunnen bepalen, zal het democratisch bewustzijn in brede lagen van de bevolking groeien en sterker worden. De mensen zullen meer en meer actief deelnemen aan het beleid en de smaak van actief burgerschap te pakken krijgen.
Sluit u aan bij Meer Democratie vzw en steun ons om ons land democratischer te maken. Onze acties zijn alleen mogelijk door mensen als u. Meer Democratie krijgt geen subsidie en de meeste private fondsen sluiten politieke doelstellingen uit. Help ons nog sterker te staan en word Vriend voor een maandbedrag dat u zelf kiest. Daarmee zorgt u dat we snel kunnen handelen en acties op langere termijn kunnen plannen. Maar ook met een eenmalige donatie helpt u onze acties vooruit!
Beste medeburger, steun onze actie om bindende referenda mogelijk te maken. Maar hiervoor moet de Belgische Grondwet worden aangepast.
Doe met ons mee en teken de petitie om de Belgische Grondwet aan te passen om bindende referenda in ons land mogelijk te maken:
Grondwetswijziging voor invoering van bindende referenda
https://dekamer.mijnopinie.belgium.be/initiatives/i-988?locale=nl