Wat is democratie? Een democratie komt tot stand, wanneer het volk daadwerkelijk soeverein is, en daadwerkelijk bij alle belangrijke aangelegenheden het laatste woord heeft. We moeten niet geloven dat met de invoering van het beslissend referendum op burgerinitiatief effectief een levend democratisch regime is ingesteld. Door de invoering van het bindend referendum op volksinitiatief wordt de democratie formeel ingevoerd. Niet meer of niet minder. De invoering van het beslissend referendum op burgerinitiatief is, logisch en feitelijk gezien, de onvermijdelijke tussenstap om tot levende democratie te komen. Met de invoering van het referendumrecht wordt het principe van de volkssoevereiniteit ingesteld. Slechts wanneer de burgers bij het wetgevend werk structureel het laatste woord hebben, kan van democratie sprake zijn. Zolang dit punt niet is gerealiseerd, leven wij niet in een democratie maar in een particratie. Een levende democratie ontstaat pas wanneer de (nog in te voeren) formele democratie wordt gebruikt om te komen tot een situatie van feitelijke soevereiniteit. Het volk zal, na de invoering van een formele directe democratie, langs de ontstane democratische weg nog de wetten moeten maken die gaandeweg tot steeds diepere levende democratie leiden. Zo moet bijvoorbeeld een weg gevonden worden naar volledige vrije meningsuiting en volledige vrijheid van vereniging.
De bekroning van die ontwikkeling zal echter pas worden bereikt wanneer de monetaire creditering gedemocratiseerd zal worden. Het belangrijkste type van besluitvorming, namelijk de beslissingen over wie krediet krijgt om welke ondernemingen (in de algemeenste zin) op touw te zetten, ligt momenteel volledig buiten het bereik van de bevolking. Het zijn bankiers en andere financiers die eigenlijk bepalen hoe onze samenleving, onze landschappen en onze productenkorven aan goederen en diensten eruitzien. Het bolwerk van de antidemocratie situeert zich in het financiële domein. Het zijn de bankbesturen en grootgeldbezitters die via de verlening van krediet bepalen welke nieuwe economische en maatschappelijke activiteiten en doelstellingen een kans krijgen. Dat moet veranderen. Sommige banken, zoals de Triodos Bank, doen reeds enige oefeningen in die richting, maar we moeten beseffen dat het hier pas om de allereerste schemering gaat die een nog verre dageraad aankondigt. De directe democratie waarvoor wij nu ijveren is slechts de onontwijkbare toegangspoort tot een nog radicale vorm van democratie die in de toekomst verscholen ligt, als het zaad in een nog onrijpe vrucht.
Geen democratie zonder referenda
