Hoeveel waarheid de berichten bevatten die ons dagelijks bereiken over de klimaatverandering is moeilijk in te schatten. En wat de mens er eventueel aan doen kan, zo mogelijk nog minder. Maar dat we zo niet verder kunnen lijdt voor mij geen enkele twijfel.
Verbeelding noch ruimtevaart zijn tot voor kort voldoende gebleken om het gros van onze soort de eindigheid van haar planeet bij te brengen. Noch om het besef te doen dagen dat de gevolgen van een eenzijdig materialistische cultuur, die de aarde leegrooft louter voor hedonistische doeleinden, niet lang meer op zich zouden laten wachten.
Evenmin dat de egoïstisch-respectloze houding die uit zo een cultuur voortvloeit (t.a.v. aarde, gewassen, medeschepsels etc.) geen basis kan zijn voor een hoopvolle toekomst.
Daarom breid ik het ‘klimaatprobleem’ liever uit tot een algemeen ecologisch probleem (= de kortzichtige manier waarop mensen technologie aanwenden en commercialiseren, de grondwatervervuiling, de ‘plastieksoep’, de geluids- en stralingsvervuiling en noem maar op – allemaal uitwassen van onvermogen om wetenschappelijke verwezenlijkingen adequaat te beheren).
Dit even terzijde.
Maar dat mensen nu bij ons in zo een aantallen voor het klimaat de straat op komen is voor mij een soort antropologisch keerpunt. De tribale blik die tot nu toe de modale mens eigen was, de mens wiens energie grotendeels opging in basisbehoeften en nadien ook in de verleidingen van de consumptiemaatschappij, blijkt nu niet alleen cognitief verruimd maar zet (eindelijk) aan tot gezamenlijk handelen! De tieners die hier burgerlijke ongehoorzaamheid voor over hebben (in de vorm van wekelijkse, steeds aangroeiende spijbelbetogingen) dienen zich aan als een geschenk uit de hemel. Het thema is nu ‘ieders’ thema geworden. Zondag ll. 27.01 volgden 70 000 burgers van gemengde leeftijden dit voorbeeld en trotseerden er regen, wind en koude voor.
Toch valt me bij die betogingen ook nog een ander aspect op.
Iedereen, ook de tieners verlangen ‘maatregelen’ (de oplossing dus) van de overheid en verwáchten die kennelijk ook van haar. Terecht. Maar aan de andere kant lijkt me hier de erfenis van het oude politieke bestel op ongepaste wijze nog steeds haar woordje mee te spreken.
Illustratief daarvoor vind ik het opiniestuk van Bart Sturtewagen ‘De echte ecorealiteit’ in De Standaard van vrijdag 25.01.
In verband met de drie basisdoelstellingen van energiebeleid (bevoorradingszekerheid, betaalbaarheid en duurzaamheid) lees je o.a. dit:
‘Hoe willen de pleitbezorgers van een duurzamer klimaatbeleid hun doelstellingen bereiken zonder kernenergie? Is hun enige antwoord: we moeten minder energie verbruiken? Hebben ze daar ook steun voor van de bevolking?’
Blijkbaar is die vraag retorisch bedoeld en impliceert ze dat minder verbruik (lees misschien ook: minder consumptie)voor een bevolking (de kiezers) sowieso te veel gevraagd is. Het is het soort postulaat dat in alle berichten over energievraagstukken terugkomt: alle oplossingen zijn welkom, zolang ze tegelijkertijd maar onze ‘welstand’ vrijwaren. De planeet redden is a.h.w. alleen aan de orde zolang ‘onze’ materiële overvloed niet in het gedrang komt. ‘Onze’, inderdaad, want kan zich iemand een aarde voorstellen waarop álle mensen de levensstandaard zouden genieten van de rijkste industrielanden? Het is al vaak berekend dat we in dat geval bij wijze van spreken een vele malen grotere aarde nodig zouden hebben. Dat we voor een heel andere levensstijl dienen te opteren, één van respect en betrokkenheid t.o.v. onze wereld, staat voor mij als een paal boven water – excusez le mot.
Wie dit aanneemt kan dan ook niet om de cruciale vraag heen: hoe is dit te verwezenlijken? Uit vrijwillige keuze of middels dictatuur?
Als we hierbij het politieke model onder de loep nemen dat wij in België en veel andere landen kennen, wat stellen we dan vast?
In dat model zijn maatschappelijke beslissingen de taak van de overheid en alleen van de overheid. Die overheid wordt om de 5 à 6 jaar door haar ‘onderdanen’ verkozen, ‘onderdanen’ die door het systeem zo geconditioneerd zijn dat ze zich niet kunnen inbeelden dat oplossingen ook van elders zouden moeten of zelfs kunnen komen. Als die oplossingen uitblijven, wat meestal het geval is, zijn de ‘onderdanen’ boos en kiezen ze bij de volgende stemronde andere kandidaten, die de verwachtingen evenmin inlossen. Indien deze ‘onderdanen’ van hun overheid zouden te horen krijgen dat het feestje over is, zouden ze dat als een onrechtvaardige dwang ervaren, een dwangmaatregel uit onkunde, wanbeheer of eigenbelang. Daarom durft een minister van energie maar node te opperen dat ook onpopulaire maatregelen noodzakelijk zullen zijn – steeds ‘van bovenuit’ opgelegde maatregelen, wel te verstaan.
Daar waar ze worden doorgevoerd, zoals in Frankrijk, gepaard dan nog met een dosis sociale onrechtvaardigheid, protesteert vanzelfsprekend de bevolking, in gele of andere hesjes. Vandaar de vraag van de modale politieke journalist: Hebben ze – de politici – daar ook steun voor van de bevolking? Vanuit zo een politiek model lijkt dictatuur me voor dit probleem inderdaad de enige logische ‘oplossing’, aangezien de ‘bevolking’ onder zo een bevoogdend bestel zich dit niet goedschiks zal laten aanmeten.
Niet toevallig, zij het voorlopig nog om andere redenen dan ecologische, beleven we de laatste tijd een toename aan dictaturen. Garanderen die een gezonde ecologie?
Het alternatief is, toegegeven, bijna onvoorstelbaar: de beslissing om je eigen verhouding tot je leefwereld om te buigen van louter utilitair naar respectvol en betrokken is een individuele keuze, en als dusdanig per definitie zeldzaam, beperkt tot een enkeling hier of daar. En deze keuze – de oude zelfzuchtige stijl vrijwillig inleveren – zou nu dus collectief moeten plaatsvinden. En als het even kan ook nog quasi op wereldschaal...!
Als dit gebeurt beleven we zowaar de grootste omwenteling op aarde sinds mensenheugenis.
Toch lijkt het overweldigende ontwaken van collectieve betrokkenheid zoals we die nu beleven, via de klimaatoproep van het spijbelende Zweedse schoolmeisje Greta Thunberg, precies de juiste vlam onder de pan. De allernieuwste gebeurtenissen lijken ons te willen voorhouden: zulke beslissing kán een maatschappij nemen. Die beslissing ook politiek consolideren kan ze echter alleen als ze van de ‘oude’ machthebbers ook zelfbeschikkingsrecht loskrijgt.
Boven klimaatmaatregelen is zelfbeschikkingsrecht dat wat de bevolking nu dient te eisen, als middel om haar keuzes in politieke werkelijkheid om te zetten. Met instrumenten zoals burgerinitiatief- en referendumrecht.
Dit is het moment voor het juiste keukengerei onder de juiste vlam.
Een ongezien appél. Ons aller verantwoordelijkheid!
Guido De Bruyker,
lid Meer Democratie