“Democratieën hebben natuurlijk bij uitstek dammen tegen machtsmisbruik opgeworpen. De bevolking heeft inspraak en leiders hebben beperkte macht. Verkiezingen faciliteren machtswissels. In een rechtsstaat is iedereen – elke instelling, iedere politicus, iedere burger – aan de wet onderworpen. ”...”Toch ontsporen ook democratieën. Dat kan gebeuren wanneer instellingen de machtshonger van een kleine groep niet meer afremmen.” schrijft Tinneke Beeckman in De Standaard van 24-11-2022 .
Maar leven we wel in een echte democratie? Een politiek die gebaseerd is op “macht” is eigenlijk geen echte democratie want in een democratie, die naam waardig, is het volk soeverein; er staat geen autoriteit of macht boven hen. Het “ontsporen” van een (vermeende) democratie gebeurt, zoals Tinneke aanhaalt, wanneer de machtshonger van een kleine groep de spuigaten uitloopt. Maar wat ontspoort er dan? Niet een echte stabiele democratie maar de “pseudo-democratie” waarvan we verkeerdelijk denken dat het een democratie is.
In een echte democratie zijn het de vrije burgers zelf die hun samenleving vorm geven en niet één of meerdere machthebbers, ook al zijn deze machthebbers aan de macht gekomen door verkiezingen. Eeuwenlang heeft de staat, als een systeem van boven het volk verheven autoriteiten, bijna alle aspecten van het leven van de mensen op een voogdij-achtige manier geregeld en bepaald. Dit is niet veranderd door het huidige systeem dat we “democratie” noemen, waarin mensen ogenschijnlijk, via verkiezingen, alleen hun voogden kunnen kiezen, maar dit verandert niets aan de voogdij. Het is deze “voogdij” die de machtshonger voedt en tot ontsporingen leidt.
Deze “voogdij” kan overwonnen worden door een echte democratie waar vrije, gelijkwaardige burgers via een vrije en gelijke stem hun beslissingen nemen en wetten bepalen. De democratische rechtsgemeenschap zorgt dat de wetten niet door enkelingen gedicteerd worden of door vreemde mogendheden noch door de ideologieën en evenmin door het lobbywerk van multinationals en het grootkapitaal. Hier gaat het altijd om de rechtvaardige verhouding van mens tot mens, om overeenkomsten en contracten die zijn ingebed in door het parlement uitgevaardigde algemene regels van rechtvaardige verhoudingen tussen mensen. Hier is het gevoel voor rechtvaardigheid, dat gebaseerd is op het gevoel voor de gelijkwaardigheid van de ander, de enige toetssteen. Een echte democratie verhindert dat een kleine groep of een “leider” het voor het zeggen heeft.
Om dit te realiseren is het nodig dat bindende referenda op burgerinitiatief mogelijk zijn. Want via deze referenda kunnen de burgers de politici corrigeren als hun beslissingen als onrechtvaardig worden aangevoeld. Met andere woorden, het zijn de burgers zelf die het laatste woord hebben. Wanneer de burgers hun samenleving, via bindende referenda, zelf kunnen vormgeven, zal het democratische bewustzijn van de bevolking groeien en krachtiger worden. De macht van een kleine groep wordt gepareerd, de burgers zelf voorkomen de ontsporing.
Samen met Meer Democratie.nl in Nederland, Mehr-demokratie.de in Duitsland en Democracy international streven we naar een echte democratie die naam waardig. In een ware democratie kunnen, naast het – al of niet gelote - parlement, de burgers zelf wetsontwerpen indienen en die door het parlement of via referenda laten goed- of afkeuren. Zo heeft iedereen de mogelijkheid om via een gegarandeerd vrije en gelijke stem deel te nemen aan de wetsproductie. Zowel door hierin initiatieven te kunnen nemen als door erover te stemmen. Wanneer voorafgaand aan het referendum tijd wordt voorzien om voor- en tegenargumenten in een publiek debat aan bod te laten komen, dan kunnen burgers wel degelijk overdacht hun stem uitbrengen. Dat is pas echte democratie.
