1. Hoe de digitale technologie het rechtstreeks beslissingsrecht door de burger flink kan verder helpen
Paul Nollen doet al enkele jaren onderzoek naar de mogelijkheden die de internetrevolutie biedt bij de rechtstreekse besluitvorming door de burger. Het onderzoek startte toen hij, via het internet uiteraard, een digitaal direct-democratisch beslissingssysteem leerde kennen in Zweden. Het inspireerde hem om zelf zo'n systeem voor België uit te werken: 3D of Digitale Directe Democratie. Paul heeft internationaal verwante organisaties bij elkaar gebracht en in België start hij, samen met verschillende andere belangstellenden, een direct-democratische partij waarbij de burgers het standpunt van de verkozenen bepalen. Dit heeft als gevolg dat elke burger kan meedoen! Het direct-democratisch beslissen is het enige doel van de partij. Het 3D-systeem, dat zich aan het uitkristalliseren is, kan voor alle vormen van direct-democratische beslissingen dienen en richt zich dus tot alle burgerinitiatieven. Via de gemeenten maakt dit systeem de meeste kans om wereldwijd gebruikt te worden. Doe je mee?
We laten nu Paul aan het woord om te vertellen hoe hij tot inzicht kwam dat het Zweedse experiment ook in andere particratieën toegepast kon worden: 'Demoex startte op rond het jaar 2000 toen in een lokale school een jonge leraar, Per Norback, zijn leerlingen enthousiast wist te maken voor politiek dankzij een uniek project. Zijn plan bestond erin om, samen met de politici van de traditionele partijen, een internetforum op te starten waar alle gemeentelijke projecten voorgesteld konden worden en alle politici en burgers konden discuteren over wat werd voorgelegd. Dan zouden de burgers op de speciaal daarvoor ontwikkelde website hun stem kunnen uitbrengen en zo zelf de politiek in hun gemeente bepalen. Demoex zou ook deelnemen aan de verkiezingen, en hun verkozenen zouden zich uitsluitend houden aan de beslissingen van de burgers op het burgerforum.'
1.1. Hoe Demoex ontstond
De historiek van Demoex tot hiertoe is dat zij, na één zetel te hebben veroverd in de gemeenteraad in 2002, hun stemmenaantal verdubbeld hebben in 2006. Dit gaf echter geen tweede mandaat. In 2010 is hun stemmenaantal terug gedaald door de sterke opkomst vande 'anti-immigratie'-partij. Dit was wel verwacht, maar het doet velen wel terugdenken aan wat de dioxinecrisis en de 5%-drempel voor nieuwe partijen als Vivant betekenden. Gelukkig minder fataal dan toen, maar de echte doorbraak is daarmee op zijn minst toch enige tijd afgeremd. De 'Demoex'-beweging is nu ook nationaal opgestart (aktiv demokrati).
1.2. Politieke bedrijven zijn elkaars vijand
De grote ontgoocheling voor Demoex, verwoord door Per Norback op hun blog in 'Demoex, failure or success', was echter dat de politici van de traditionele partijen niet tot samenwerking bereid waren en integendeel alles in het werk stelden om de werking van Demoex onmogelijk te maken. Er is ook een mediastilte 'opgelegd', spreekverbod over Demoex in de school waar Demoex ontstond, informatie wordt zo lang mogelijk achtergehouden, enzovoort. Demoex heeft tot vandaag één zetel in de gemeenteraad, maar ondertussen hebben ze verscheidene plaatsvervangende mandaten in adviesraden, waardoor ze tijdig aan cruciale informatie geraken die hen anders onthouden wordt.
1.3. Vrije mandatering
Een ander fenomeen dat Demoex heeft waargenomen is de lage participatiegraad op het burgerforum.We zijn ervan overtuigd dat Directe Democratie maar waardevol kan zijn als er een voldoende groot aantal burgers bij betrokken is. Dit wordt bij Demoex in de praktijk gecompenseerd door het invoeren van de 'vrije mandatering'. Het is alleen niet duidelijk of de 'vrije mandatering' mede oorzaak is van de lage participatie, daar deze vanaf de start werd ingevoerd.
In de politieke werking zoals we die gewend zijn is 'vrije mandatering' totaal afwezig en is enkel de verplichte of 'afgedwongen mandatering' voor vier of meer jaren van toepassing. Met alle gevolgen van dien. Verkozen politici menen zich op dit verplichte mandaat te mogen beroepen om wat dan ook te beslissen, vele jaren lang. Waarbij zelfs het zo heilige 'programma' of de 'democratische congresbeslissingen' vrolijk genegeerd worden als dat in de kraam van de partij past. De 'vrije mandatering' heeft echter in het bedrijfsleven een lange en goede reputatie en is ook in vele organisaties welbekend en functioneert vrijwel probleemloos. De 'vrije mandatering' is bekend in het bedrijfsleven in de 'aandeelhoudersvergadering', waar iedere aandeelhouder mandaat kan geven aan wie of wat hij wenst (bijvoorbeeld een aandeelhoudersvereniging), en dit mandaat ook vrij kan terugnemen als hij dat wenst. In de politieke toepassing van vrije mandatering heeft iedere burger eenzelfde aandeel en is de aandeelhoudervergadering niet jaarlijks maar continu. In het verenigingsleven is het systeem bekend als 'stemming bij volmacht'. Demoex past dit principe toe en zo heeft de verkozene een 'mandaat' voor zijn standpunten, die hij op voorhand bekendmaakt. De burgers die mandaat verlenen, kunnen dat mandaat op elk ogenblik en voor elke stemming op het burgerforum terugnemen en zelf stemmen als zij dat wensen. En, zoals vermeld, de uitslag van de stemming op het burgerforum is bindend voor de Demoex-verkozene.
In het voorbeeld op de tekening is bijvoorbeeld de figuur rechts de verkozene. De stemming op het burgerforum stelt hem in de minderheid en zijn stem in de gemeenteraad zal JA zijn. De linkse figuur in de tekening kan dan bijvoorbeeld een mandaathouder zijn die niet verkozen is. In het voorbeeld is er slechts één verkozene. Bij meerdere verkozenen kan ofwel het meerderheidsprincipe toegepast worden ofwel het evenredigheidsprincipe. Het zijn de burgers zelf die beslissen over welk systeem er wordt toegepast.
1.4. Liquid democracy
Dankzij de digitale technologie (pc en internet) is het invoeren van de 'vrije mandatering', ook in het politieke systeem, geen probleem meer. In de literatuur is de 'vrije mandatering' in het politieke systeem terug te vinden onder 'Liquid Democracy' of 'Proxy Voting' (1). Bij de vrije mandatering moet men in principe geen mandaat geven aan een verkozene van welke partij dan ook. Men kan dit mandaat, zoals in de aandeelhoudersvergadering van een bedrijf, aan eender wie geven.
Het zou ook eenvoudig zijn om een redelijk deelnamequorum in te voeren. Dit quorum moet hoog genoeg zijn om een relevante deelname te waarborgen, bijvoorbeeld tien procent, en toch laag genoeg om de boycotval te vermijden. Ook hier is het uiteindelijk de burger zelf die moet beslissen of dit systeem, en in welke variante, wordt toegepast of niet. Met andere woorden: de burger moet ook (eerst) zijn direct-democratisch systeem bepalen.
1.5. Het rangschikken van de verschillende voorstellen
Een andere evolutie van de digitale technologie in de besluitvorming is het rangschikken van voorstellen. In vroegere jaren werd de directe democratie weleens verweten dat het een ja-neesysteem was dat enkel op één voorstel toegepast kon worden. Dat is nu verleden tijd. Het rangschikken van verschillende voorstellen en daaruit het voorstel uitfilteren dat op de meeste instemming kan rekenen, is nu geen probleem meer. Er is bijvoorbeeld het Condorcet Schulzesysteem (2).
Voorbeeld: 45 stemmers rangschikken naar voorkeur vijf voorstellen.
- 5 ACBED: betekent dat vijf stemmers de voorkeur A > C > B > E > D hebben
- 5 ADECB
- 8 BEDAC
- 3 CABED
- 7 CAEBD
- 2 CBADE
- 7 DCEBA
- 8 EBADC
Voorstel E heeft in dit geval het grootste maatschappelijk draagvlak.
In de politieke toepassing gaan we dit terugvinden onder 'Liquid Feedback' (3).
Wat Initiatief en Referendum betekent weten de lezers van www.democratie.nu ondertussen wel, maar hoe denken we het toe te passen in ons project?
1.6. Initiatief
1.7. Elke burger heeft het recht om op het burgerforum een voorstel in te dienen en voor dit voorstel een maatschappelijk draagvlak aan te tonen
Over dit voorstel kan gediscuteerd worden en er kunnen amendementen ingediend worden waarop ook iedereen zijn voorkeur kan weergeven. Het is de indiener die uiteindelijk beslist voor welk(e) voorstel(len) het maatschappelijk draagvlak nagegaan zal worden (de klassieke handtekeningenwerving). Er zouden gelijktijdig alternatieve tegenvoorstellen ingediend kunnen worden, hetzij door burgers hetzij, zoals in Zwitserland, door de verkozenen. De voorstellen die een voldoende maatschappelijk draagvlak kunnen aantonen, bijvoorbeeld twee procent van de bevolking (bijvoorbeeld in Brasschaat, waar 3D bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen start, is dat dan 744 'handtekeningen'), worden dan in een referendum aan de burgers voorgelegd, waarbij het voorstel met het grootste maatschappelijk draagvlak bepaald wordt (Liquid Feedback). Het is duidelijk dat de burgers zelf zullen bepalen hoe de technische afhandeling van voorstellen en tegenvoorstellen zal verlopen. Het voorstel dat aanvaard wordt, zal dan als wetsvoorstel ingediend worden door onze verkozenen.
1.8. Referendum
Als de gemeenteraad een wetsvoorstel of beslissing bekendmaakt, wordt dit op het burgerforum geplaatst. Voorafgaand is er over deze beslissing of over dit wetsvoorstel al zo veel mogelijk bekendgemaakt, wat eigenlijk de taak is van een vrije pers die hopelijk deze taak naar behoren vervult. Zo is WikiLeaks ook een deel van de vrije pers uiteraard. Met het 3D-forum wordt de alleenheerschappij van de pers echter minder machtig omdat de burgers zelf de rol van de journalisten aanvullen. Indien er een voldoende maatschappelijk draagvlak aangetoond kan worden, bijvoorbeeld twee procent van de bevolking (bijvoorbeeld in Brasschaat is dat dan 744 'handtekeningen'), om tegen de beslissing van de gemeenteraad of het wetsvoorstel een referendum op te starten, dan zal dit op het burgerforum opgestart worden. De uitslag van dat referendum bepaalt het standpunt van onze verkozenen.
Het is wel zo dat als we niet de meerderheid behalen in de gemeenteraad, het stemgedrag van onze verkozene(n) op zich niet beslissend is. Maar het is de gemeenteraad wel bekend hoe de stemmen op het burgerforum zich verhouden. Zo wensten de nieuwe gemeenteraadsleden in Vallentuna (Zweden) zichzelf in 2002 een weddeverhoging toe te kennen, wat door de overgrote meerderheid der burgers op het burgerforum werd afgekeurd. Parisa Molagholi, de eerste Demoex-verkozene, heeft dit standpunt verdedigd en de weddeverhoging werd door de gemeenteraad zelf dan toch maar afgewezen. Dit verzuurde natuurlijk wel enigszins de relaties.
1.9. De digitale revolutie ten dienste van het rechtstreeks beslissingsrecht
De digitale revolutie staat ondertussen ook niet stil. Aan een van onze universiteiten, de UCL, is samen met mensen van Harvard een stemsysteem ontwikkeld dat toegepast kan worden in een internetomgeving, Helios (4). Het is het eerste systeem waarbij de stemmers hun stem kunnen volgen tot in de telling der totalen, en de stemming toch geheim is. Ondertussen zijn ze al aan versie 3.0 en is er een Twitter-versie voor belangstellenden. Ook in Zwitserland zijn in verschillende kantons al sinds 2001 experimenten aan de gang met stemmen via internet. Dat belet niet dat bijvoorbeeld bij belangrijke stemmingen gebruikgemaakt zou kunnen worden van stemmen per bief, iets waarvoor alle Zwitsers al decennialang kunnen opteren als zij dat wensen. Ook hebben we teststemmingen met de eID (elektronische identiteitskaart) uitgevoerd op een speciaal daarvoor ingerichte website, met goed gevolg.
1.10. Demoex het werkend voorbeeld
Zoals het Alaska Fund een onschatbare studiebron is voor de voorstanders van het basisinkomen omdat het het enige werkende voorbeeld is, is Demoex het werkend voorbeeld voor de voorstanders van een gemeentelijke directe democratie. Demoex Vallentuna geeft ons de gelegenheid om in de praktijk na te gaan wat een klein direct-democratisch initiatief op basisniveau kan betekenen. Per Norback zal zijn ervaringen in een boek publiceren aan het einde van het jaar. De opbrengst is gedeeltelijk voor onze internationale.
1.11. E2D
Wereldwijd zijn er ondertussen, soms onafhankelijk en zonder elkaar te kennen, soortgelijke initiatieven opgestart. Door mij samengebracht op www.participedia.net, een wiki van enkele universiteiten in de US, hebben we dit jaar (2011) een eigen internationale website opgestart onder de naam Electronic Direct Democracy (E2D) (5). 'Senator On Line' (SOL) in Australië heeft reeds tweemaal deelgenomen aan hun nationale verkiezingen. In Spanje heeft 'Partido de Internet' zijn eerste verkiezingservaringen opgedaan in Cadiz. In andere landen (Canada, België...) staan mensen en verenigingen klaar om de uitdaging aan te gaan. Sommigen hebben na jaren vruchteloos aan de weg timmeren hun activiteit opgeschort (Demex France) en anderen zijn juist opgestart met enkele mensen of starten opnieuw. Met de internationale samenwerking hopen we de morele steun te kunnen verlenen die bij een dergelijk langetermijnproject noodzakelijk is. We moeten weten dat we met ons project niet alleen zijn in de wereld en dat het mogelijk is om te slagen. Ook al zal het misschien niet direct in eigen land zijn.
1.12. Perspectieven
Voor de grondbeginselen van de directe democratie verwijs ik naar het boek van Jos Verhulst (6), dat vrij beschikbaar is op het internet. Ik ben ervan overtuigd dat het huidige systeem van particratie uiteindelijk zichzelf zal vernietigen. Het kan niet toevallig zijn dat overal in de oude 'representatieve democratieën' dezelfde initiatieven ontstaan met dezelfde motiveringen. Het zwakke punt is wellicht dat het meestal technici zijn die dan de huidige technisch-politieke mogelijkheden goed kunnen inschatten, maar die niet de mogelijkheden en de kennis hebben om het publiek aan te spreken. Het is in de gemeentepolitiek dat de basis gelegd kan worden voor directe besluitvorming door de burgers zelf. Zo dicht mogelijk bij de leefwereld bij de burgers. Dan zijn we klaar voor verdere ontwikkelingen. Voor België is het Zwitserse systeem van directe democratie een mooi voorbeeld dat als langetermijndoelstelling vooropgesteld kan worden. Het is een land dat in vele opzichten gelijk is aan België, maar het heeft wel een goed uitgebouwde directe democratie. Met het zwaartepunt in de gemeentelijke autonomie (7).
1.13. Een gebrekkig wettelijk kader
Een en ander moet echter wel gebeuren in het huidige wettelijk kader. We mogen geen bindende referenda organiseren die direct de verkozenen tot iets zouden verplichten. In België zijn we verplicht om de bindende referenda enkel de partijlijn te laten bepalen. Maar de bewustwording van de burger dat zij zelf kunnen beslissen als zij dat wensen is essentieel. Ook de verantwoordelijkheid die daarmee gepaard gaat is iets dat zal moeten groeien. De huidige 'informatieve' referenda die sinds het succes van het 'Lange Wapper-referendum' overal ontstaan, doen echter het beste vermoeden.
De verplichting van onze verkozenen om zich te houden aan wat de burgers beslissen op het burgerforum is niet wettelijk afdwingbaar in België. We kunnen wel een intentieverklaring laten onderschrijven, maar wettelijk afdwingbaar is dit niet. Enkel de toepassing van de partijdiscipline zoals ze in alle partijen wordt toegepast kan ons hier enige zekerheid bieden, wat een toegift is op het persoonlijke geweten, maar ja, we moeten ergens beginnen.
1.14. 3D - Digitale Directe Democratie
Als gemeenschappelijke naam voor ons initiatief gebruiken we:
3D - Digitale Directe Democratie
Voor Vlaanderen is dat concreet: www.3d-vlaanderen.be, dat tevens als naam op de kiesbrief gebruikt wordt.
Voor Wallonië is dat: www.3d-wallonie.be. Elk gemeentelijk initiatief is vrij de groepsnaam te gebruiken. We hebben maar één gemeenschappelijke werkwijze: het directe beslissingsrecht van de burgers via initiatieven en referenda. De gemeenschappelijk naam is de motor voor soortgelijke initiatieven. De testen met een initiatief-en-referendumwebsite starten vanaf begin 2012 op www.iniref.be.
Doe je mee?
Paul Nollen http://www.facebook.com/paul.nollen
Voorwoord door Bert Penninckx
(1) http://en.wikipedia.org/wiki/Demoex
http://wiki.liqd.net/Main_Page
(2) http://en.wikipedia.org/wiki/Schulze_method
(3) http://www.public-software-group.org/liquid_feedback (opgericht in 2009)
test het systeem op https://vote.heliosvoting.org
of stem via Twitter met Vowee http://heliosvoting.org/2009/08/11/vowee-launched/
(5) http://e2d-international.org
(6) http://www.democracy-international.org/book-direct-democracy.html
